Położenie
Kamieniołom bazaltu znajduje się na wschodnich obrzeżach zabudowań we wsi Pawłowice Wielkie, w odległości około 160 m od głównej drogi w tej wsi. Niecka kamieniołomu o owalnym kształcie ma powierzchnię blisko 0,5 ha. Ze względu na zalanie wodą dna kamieniołomu wysokość ścian jest trudna do oceny – sięga prawdopodobnie około 15 – 25 m.
Geologia
W kamieniołomie odsłaniają się bazalty, których wiek izotopowy oznaczono na blisko 21 mln lat, a więc na młodszy – wczesnomioceński etap aktywności wulkanicznej, co kontrastuje ze starszym o 10 mln lat wiekiem potoku bazaltowego w Mikołajowicach, znajdującego się niespełna 1,5 km na północ. Świadczy to o tym, że wulkanizm oddziaływał na omawiany region w różnych okresach kenozoiku. Bazalty z Pawłowic to skały o czarnej barwie, co wynika z ich składu mineralnego. W większości cechują się afanitową teksturą (bez widocznych kryształów), aczkolwiek lokalnie wykazują także teksturę porfirową, gdzie w czarnym tzw. cieście skalnym widoczne są większe kryształy piroksenów oraz zielonych oliwinów. Bazalty występują w formie doskonale wykształconych słupów, które są efektem ciosu termicznego rozwijającego się na etapie stygnięcia lawy. Słupy w przekroju poprzecznym mają formę wielokątów (zwykle sześcio- lub pięciokątów), ale nie wykazują one idealnej regularności, tzn. nie wykazują jednakowej grubości na całej długości słupa, ale w jednym miejscu są pogrubione, w innym zawężone. Cios termiczny tworzy się zgodnie z zasadą, że dłuższe osie powstających słupów są prostopadłe do powierzchni ochładzania. Pionowe słupy świadczą o tym, że obserwowane bazalty to zastygły potok lawowy, który był schładzany od góry (od powierzchni). Niezbyt regularna budowa słupów wskazuje z kolei, że jest to już strefa brzeżna potoku, blisko kontaktu ze skałami starszymi. Bazalty są poddane procesom wietrzenia, których efekty są widoczne w ścianach. Stopień zerodowania skał bazaltowych jest wyraźnie większy w partiach przypowierzchniowych i zmniejsza się w głąb.
Obiekt jest interesujący pod względem edukacyjnym, ponieważ daje możliwość poznania efektów (tj. skał bazaltowych) jednego z najbardziej spektakularnych procesów geologicznych, jakim jest wulkanizm.
